Αρτηριακή Υπέρταση

Επιστημονικό άρθρο του Δημητρίου Γ. Τζαμουράνη, Ειδικού Παθολόγου Επιστημονικού Συνεργάτη Κέντρου Υπέρτασης Γ’ Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής Νοσ. Σωτηρία

Η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης (ΑΠ) γίνεται συνήθως στη βραχιόνιο αρτηρία, την αρτηρία που διατρέχει κατά μήκος τον βραχίονα (μπράτσο), από την εσωτερική πλευρά. Ωστόσο η ΑΠ μπορεί να μετρηθεί σε κάθε αρτηρία (άνω, κάτω άκρα, κεντρική ΑΠ με διάφορες μεθόδους).

Οι τεχνικές μέτρησης της ΑΠ είναι η στηθοσκοπική (όπου χρησιμοποιούμε ακουστικά) είτε με υδραργυρικό πιεσόμετρο, είτε με τα πιο συνηθισμένα «μεταλλικά πιεσόμετρα», τα οποία μοιάζουν με ρολόι. Όταν χρησιμοποιούμε ακουστικά, πρέπει να λαμβάνουμε ως «Συστολική» (ή «μεγάλη» ΑΠ) την ένδειξη του πιεσομέτρου όταν ακούμε τον πρώτο ήχο και ως «Διαστολική» (ή «μικρή» ΑΠ) την ένδειξη όταν ακούμε τον τελευταίο ήχο. Τα περισσότερα ηλεκτρονικά πιεσόμετρα χρησιμοποιούν μια άλλη μέθοδο, την ταλαντωσιμετρική, η οποία στηρίζεται στον υπολογισμό της ΑΠ από τους κραδασμούς που παράγει η αρτηρία. Η μονάδα μέτρησης της ΑΠ είναι τα mm της στήλης Hg.
Για τη μέτρηση της πίεσης πρέπει να χρησιμοποιούμε περιχειρίδα (τοποθετείται γύρω από το μπράτσο, 1-2 cm πιο πάνω από τον αγκώνα), της οποίας ο αεροθάλαμος να καλύπτει το 70-100% της περιμέτρου του βραχίονα, δηλαδή να μην είναι ούτε πολύ μικρή, ούτε πολύ μεγάλη. Η ΑΠ είναι μέγεθος που μεταβάλλεται διαρκώς, από μέτρηση σε μέτρηση, ακόμα και από χτύπο σε χτύπο. Μεταβάλλεται επίσης ανάλογα με τη σωματική δραστηριότητα, την ημέρα και τη νύχτα και από εποχή σε εποχή, το καλοκαίρι είναι συνήθως χαμηλότερη. Για να ελαττώσουμε την επίπτωση της μεταβλητότητας στην εκτίμηση της ΑΠ κάνουμε μετρήσεις σε καθιστή θέση και σε ηρεμία, με το χέρι να ακουμπάει σε ένα τραπέζι, περίπου στο ύψος της καρδιάς. Συχνά είναι απαραίτητο να μετρήσουμε την ΑΠ και σε όρθια θέση, για να διαπιστώσουμε αν ο ασθενής έχει τάση να κάνει ορθοστατική υπόταση. Μετρούμε την ΑΠ πάντα 2-3 φορές. Η μέτρηση της ΑΠ πρέπει να γίνεται κατά το δυνατόν στις ίδιες συνθήκες, όταν γίνεται για τη ρύθμιση της υπέρτασης. Η μέτρηση της ΑΠ γίνεται συχνά πιο βιαστικά στον βαρέως πάσχοντα ασθενή, στο τμήμα επειγόντων περιστατικών ενός νοσοκομείου, ή σε έναν κατακεκλιμμένο ασθενή, διότι εκεί προέχει η εκτίμηση των ζωτικών σημείων του ασθενούς.

Αντίθετα με την κοινή πεποίθηση, η υπέρταση δε δίνει συμπτώματα. Πιο πιθανό είναι ο πονοκέφαλος, η ζάλη, ή οποιοδήποτε άλλο δυσάρεστο αίσθημα ή συναισθηματική φόρτιση να οδηγεί σε αύξηση της ΑΠ, παρά το αντίστροφο. Επίσης δεν είναι σωστή η αντίληψη ότι η «μικρή» πίεση είναι πιο επικίνδυνη. Αντιμετωπίζονται και οι δυο εξ’ ίσου, άλλωστε δεν υπάρχουν φάρμακα μόνο για τη «μικρή» ή μόνο για τη «μεγάλη» ΑΠ.
Η ρύθμιση της ΑΠ έχει σημασία, γιατί η υψηλή πίεση οδηγεί σε μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσει κάποιος «καρδιαγγειακή νόσο» (έμφραγμα, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και άλλα) αλλά και καρδιακή και νεφρική ανεπάρκεια. Η υπέρταση δεν είναι νόσος, αλλά «παράγοντας κινδύνου» για νόσο. Συνοπτικά αυτοί οι «παράγοντες κινδύνου», για τους οποίους ακούμε συχνά είναι:

• Αρτηριακή πίεση.
• Οικογενειακό ιστορικό πρώιμης καρδιαγγειακής νόσου (σε συγγενή άνδρα <55 ετών ή γυναίκα < 65 ετών).
• Ηλικία (Άνδρας <55 έτη, Γυναίκα< 65 έτη).
• Άρρεν φύλο.
• Μεγάλη διαφορική πίεση (συστολική-διαστολική) (συχνό σε ηλικιωμένους).
• Κάπνισμα.
• LDL>130 mg/dl (η «κακή χοληστερίνη»).
• HDL (Α<40 mg/dl, Γ< 45 mg/dl) (η «καλή χοληστερίνη»).
• Τριγλυκερίδια >150 mg/dl.
• Σάκχαρο νηστείας >100 mg/dl, Σάκχαρο 2 ώρες μετά φόρτιση με 75 gr γλυκόζη >140 mg/dl.
• Περίμετρος μέσης σε άνδρα >102 cm, σε γυναίκα >88cm.

Η ΑΠ (με βάση μετρήσεις στο ιατρείο) ταξινομείται ως εξής:
• Άριστη <120/80 mmHg
• Φυσιολογική 120-129/80-84 mmHg
• Οριακή 130-139/85-89 mmHg
• Υπέρταση σταδίου Ι 140-159/90-99 mmHg
• Υπέρταση σταδίου ΙΙ 160-179/100-109 mmHg
• Υπέρταση σταδίου ΙΙΙ ≥180/110 mmHg.

Με βάση δεδομένα από τον Ελληνικό πληθυσμό, 25% των ενηλίκων έχει υπέρταση εκ των οποίων:
• 25% υπό θεραπεία, ρυθμισμένοι
• 25% υπό θεραπεία αρρύθμιστοι
• 40% δε γνωρίζουν ότι έχουν υπέρταση
• 10% έχουν υπέρταση, αλλά δεν παίρνουν θεραπεία.
Οι προαναφερθείσες φυσιολογικές τιμές ισχύουν για μετρήσεις της ΑΠ στο ιατρείο.

Συχνά ο γιατρός ζητά από τον ασθενή ή συγγενή του να κάνουν μετρήσεις και στο σπίτι, ή ζητά 24ωρη καταγραφή της πίεσης. Αυτές οι μέθοδοι προσδιορισμού της ΑΠ εκτός ιατρείου είναι πολύ χρήσιμες, κυρίως διότι έχει βρεθεί ότι οι μετρήσεις στο ιατρείο μπορεί να είναι είτε αρκετά υψηλότερες (υπέρταση της λευκής μπλούζας) ή ακόμα και χαμηλότερες (συγκεκαλυμμένη υπέρταση) από τις μετρήσεις εκτός ιατρείου. Οι μετρήσεις εκτός ιατρείου θεωρούνται πιο αντιπροσωπευτικές της ΑΠ του ασθενούς. Άλλωστε έχει βρεθεί ότι συσχετίζονται στατιστικά στενότερα με τον καρδιαγγειακό κίνδυνο από ό,τι οι μετρήσεις στο ιατρείο. Παρέχουν τη δυνατότητα μέτρησης της ΑΠ στις συνθήκες της καθημερινής ζωής του ασθενούς και μάλιστα η 24ωρη καταγραφή, κατά την εργασία και τον ύπνο. Με αυτές τις μεθόδους οι επιθυμητές φυσιολογικές τιμές είναι λίγο χαμηλότερες. Η συνήθεια πολλών Ελλήνων να έχουν πιεσόμετρα στο σπίτι, με την κατάλληλη ενημέρωση για το πώς πρέπει να μετριέται η ΑΠ, μπορεί να συμβάλλει στον καλύτερο έλεγχο της ΑΠ σε επίπεδο πληθυσμού. Η μέτρηση με το στηθοσκόπιο χρειάζεται καλή ακοή και κάποια εξάσκηση, ενώ με τα ηλεκτρονικά πιεσόμετρα είναι πιο απλή. Τα ηλεκτρονικά πιεσόμετρα του καρπού δεν συνιστώνται από τις περισσότερες επιστημονικές εταιρίες υπέρτασης. Στους περισσότερους ασθενείς η υπέρταση πρέπει να θεραπεύεται με πίεση-στόχο τα 140 mmHg. Πριν, αλλά και κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής θεραπείας, ο ασθενής πρέπει να ακολουθεί έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής.

Ανάλογα με το ύψος της ΑΠ, την ηλικία του ασθενούς, αλλά και τις παθήσεις που έχει ο γιατρός μπορεί να αρχίσει αμέσως φαρμακευτική θεραπεία ή να την αναβάλλει για πολλούς μήνες. Συνοπτικά τα προτεινόμενα υγιεινοδιαιτητικά μέτρα είναι:
• Διακοπή καπνίσματος.
• Περιορισμός κατανάλωσης οινοπνεύματος (άνδρες <20-30gr/ημέρα, γυναίκες <10-20gr/ημέρα).
• Περιορισμός πρόσληψης αλατιού (μείωση από 10,5 gr/ημέρα σε 4,7-5,8 gr/ημέρα συνεπάγεται μείωση της ΑΠ 4-6 mmHg). Όχι πρόσθετο αλάτι στο πιάτο και περιορισμός στο μαγείρεμα, έως 5 gr/ημέρα.
• Μείωση σωματικού βάρους. -5kg συνεπάγεται μείωση της συστολικής ΑΠ κατά 4,4 mmHg και της διαστολικής ΑΠ κατά 3,6 mmHg.
• Τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες και κάλιο, ω-3 πολυακόρεστα λιπαρά.
• Φυσική άσκηση. Ήπια και μέτρια, πχ περπάτημα, 30-45 min/ημέρα, ή έστω 3 φορές την εβδομάδα. Καλό είναι να γνωρίζουμε ότι κάποια φάρμακα μπορεί να αυξήσουν την ΑΠ.
• Αντιφλεγμονώδη (πχ για αρθρίτιδες).
• Ορμόνες (οιστρογόνα, αντισυλληπτικά, κορτιζόνη, αναβολικά, ερυθροποιητίνη).
• Συμπαθομιμητικά (συνήθως αποσυμφορητικά για τη μύτη), κοκαΐνη, νικοτίνη, εργοταμίνη.
• Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, σιμπουτραμίνη (φάρμακο για το αδυνάτισμα).
• Κάποια αντινεοπλασματικά.
• Κυκλοσπορίνη, tacrolimus (ανοσοκατασταλτικά).

Αντίθετα κάποια φάρμακα, όπως για την υπερτροφία του προστάτη, μπορεί να μειώνουν την ΑΠ. Πολλοί ασθενείς μπαίνουν στη διαδικασία να αναζητούν πιθανό αίτιο της αρτηριακής τους υπέρτασης, δηλαδή κάποια πάθηση που τους προκαλεί την υπέρταση και που αν την αντιμετωπίσουν, θα απαλλαχθούν και από την υπέρταση. Συχνά καταφεύγουν σε σειρά πολυδάπανων εξετάσεων.
Καλό είναι να ξέρουμε ότι:
• Στο 95% των υπερτασικών ασθενών τα αίτια της υπέρτασης είναι άγνωστα (κληρονομικότητα, δραστηριότητα του νευρικού συστήματος και άλλων συστημάτων).
• Στο 5% υπάρχουν υποκείμενα αίτια (άπνοια κατά τον ύπνο, λήψη φαρμάκων, παθήσεις των νεφρών και των επινεφριδίων και άλλα).
• Πότε αναζητούμε υποκείμενα αίτια σε υπερτασικό ασθενή: εμφάνιση από πολύ μικρή ηλικία, απότομη έναρξη ή επιδείνωση σε μεγάλη ηλικία, ανθεκτική υπέρταση, ή κάποια ευρήματα σε εξετάσεις, που θέτουν την υποψία στο γιατρό.

Επίσης πολλοί ασθενείς φοβούνται ότι τις στιγμές που η ΑΠ είναι υψηλή κινδυνεύουν περισσότερο. Αυτό δεν ισχύει. Η υπέρταση κάνει ζημιά με τα χρόνια και όχι εκείνη τη στιγμή. Είναι πιο επικίνδυνο να έχει κάποιος ένα μέσο όρο ΑΠ 150/80 mmHg, παρά να κάνει κάποιες αιχμές 200/90 mmHg και ο μέσος όρος της ΑΠ του να είναι 135/85 mmHg. Επιπλέον, η απότομη μείωση της ΑΠ που επιχειρείται συχνά και από γιατρούς με υπογλώσσια φάρμακα και ενέσεις, μπορεί να είναι αποβεί επιζήμια.

Οι γιατροί διδάσκονται ότι η αντιμετώπιση της υπέρτασης είναι επείγουσα όταν υπάρχει «Οξεία βλάβη οργάνου στόχου», δηλαδή:
• Έμφραγμα, πνευμονικό οίδημα.
• Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο.
• Ρήξη ανευρύσματος. Κρανιοεγκεφαλική κάκωση.
• Εκλαμψία - προεκλαμψία (επιπλοκές της εγκυμοσύνης).
• Κακοήθης υπέρταση (κριτήρια: η εικόνα του οφθαλμικού βυθού, η προοδευτική έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας, η υπερτασική εγκεφαλοπάθεια).


ΠΗΓΕΣ
• Πρακτικές κατευθυντήριες οδηγίες για την υπέρταση. Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Υπέρτασης. 2008.
• 41 πρακτικές ερωτήσεις και απαντήσεις για την υπέρταση και τη χοληστερίνη. Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Υπέρτασης. 2007.
• Κατευθυντήριες οδηγίες του 2007 για την αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης (Ευρωπαϊκή Εταιρία Καρδιολογίας και Υπέρτασης).
• Kaplan’s clinical hypertension, 9th Edition. Philadelphia, Lippincott Williams & Wilkins, 2006.
• 2009 Reappraisal of European guidelines on hypertension management: a European Society of Hypertension Task Force document. (Αναθεώρηση του 2009 των οδηγιών του 2007).

Οικία: Μπουμπουλίνας 5, Βριλήσσια, 2108035997.
Ιατρείο: Φιλίππου Λίτσα 34, Χαλάνδρι, 2106838647
e-mail: jimtzam@yahoo.gr